Ağacan — Böyük anlamını verən ağa və can sözlərindən düzəlmişdir. Böyük ürəkli birisi mənasını verir. Azərbaycanda bu ad başlıca olaraq oğlan uşaqlarına verilir.
Ağacan adlı tanınmışlar
Ağacan Cabbar oğlu Cabbarlı — 1876-cı ildə qədim Dağ Borçalının Gümrü bölgəsində, Şorayıl mahalının dağ kəndi olan Qaraisə (bir sıra mənbələrdə: Qarakilsə) kəndində dünyaya gəlib. (indiki Ermənistan Respublikası). Ara-sıra şeirlər yazan Cabbar kişi oğlu Ağacanı da yazıb-oxuyan görmək istəyirdi. Elə buna görə də onu molla yanına şagird qoymuşdur. Ağacan burada dərin dini təhsil almaqla yanaşı, həm də ərəb, fars dillərini yaxşı öyrənmişdir.
Bu, sonralar Ağacanın şeirlərində də özünü göstərmişdir. Erkən yaşlarından söz qoşmağa başlayıb, çox gənckən Azərbaycanda, Türkiyədə, İranda və Gürcüstanın Borçalı mahalında məşhurlaşan, qısa bir vaxtda aşıq-şair kimi böyük hörmət və şöhrət qazanan Şair Ağacanın ilk qələm məhsulları gənclik ruhu ilə yazılmış alovlu sevgi şerləri olmuşdur.
Çox erkən anasını itirmiş, uşaqlıq illəri ağır keçmiş, ilk sevgisi olan Gülzarla qovuşa bilməmiş Ağacan 19 yaşında ailə qurur, Gülxanım adlı bir qızla evlənir. Bir ildən sonra qızı Zəhra dünyaya gəlir. Körpənin ayağı sayalı olur, gəlin gənc ərini iki oğulla sevindirir. Ancaq Ağacan ailə sevincindən doymamış, erməni quldurları başı min bəla çəkmiş xalqı öz doğma el-obasından pərən-pərən salır. 1906-cı ildən Ağacanın da ailəsi Gümrüdən çıxmalı olur. Ailə didərgin düşür, ailə üzvləri də bir-birindən xəbərsiz qalır. Cəlladların törətdiyi vəhşiliklər çalın-çarpaz dağ çəkir Ağacanın ürəyinə; ömür-gün yoldaşından və üç körpəsindən xəbərsiz Borçalı mahalının Quşçu kəndinə gəlir. Uzun axtarışlardan, çətinliklərdən sonra ailəsinin və qohumlarının İranda və Türkiyənin İstambul şəhərində yaşadıqlarını öyrənə bilir. Ürəyində övlad nisgili qalan şair bir də onu öyrənə bilir ki, böyük oğlu Qəmbər əzab-əziyyətlərə dözə bilməyib, dünyasını dəyişib. Dərd üstündən dərd yüklənir şairə…
Şair Ağacanən həyatı Borçalıda da ağır keçib. O, Quşçu kəndində də uzun müddət yaşaya bilməyib və məcburiyyət qarşısında qalıb Qaçağana köçüb və burada yerləşir. Şair Ağacan 1917-ci ildə ikinci dəfə öz əmisi qızı Zəhra ilə evlənir və ömrünün sonuna qədər onunla yaşayır. İki oğlu -Ənvərlə, Şəmistan və iki qızı – Tərlanla Göyçək dünyaya gəlir. Ancaq Ağacan Quşçu kəndində də çox yaşaya bilmir. O, ərəb və fars dillərini dərindən bildiyindən kəndin naşı mollalarının savadsızlığını sübut edirdi. Onların yalanlarını xalqa başa saldığından, camaatın gözündən düşən “molla”lar yaxınlıqdan keçən arxın suyunu açıb, gecəylə Ağacanın evinə doldururlar. Elə o vaxtdan ailəsi ilə birlikdə qonşu Qaçağan kəndinə köçür.
Şair Ağacan Qaçağan kəndində də yersiz təqiblərə məruz qalıb. Dəfələrlə qandallanıb, ancaq günahsız olduğundan azad edilib. 1943-cü ildə Şair Ağacanı günahı olmadan yenidən həbs edirlər. O, həbsxanadan xalq şairi Səməd Vurğuna üz tutub şeirlə məktub yazır ki, dostunuz qazamata düşüb. S.Vurğun məktubu alan kimi Borçalıya gəlir və Ağacanı azad etdirir. Çox keçmir ki, Ağacan daha bir hökmlə, həm də qəti qərarla “tuşlaşır”. O, 1949-cu ildə ailəsi ilə birlikdə Rusiyanın Tomsk vilayətinə sürgün edilir.
Şair Ağacanın uzaq eldə, yad torpaqda vəfalı, hünərinə bələd olduğu ömür-gün yoldaşından bircə diləyi olub: “Zəhra, Vətənə qayıdası olsanız, sümüyüm çöllərdə qalmasın. Bu dünyam Vətən həsrətli keçdi, o dünyam Vətənsiz qalmasın”. Ömrü boyu həyatı qarlı-boranlı keçən şair ömrünü də qışda övladlarına bağışladı. 1951-ci ilin yanvar ayının 26-da yadlar arasında, qərib, sinəsi dolu, sözlü-söhbətli bir şair əbədiyyətə qovuşdu.
Həyat yoldaşı sürgündən azad ediləndə Ağacanın sümüklərini qərib torpaqda qoymur. Çətinliklə də olsa, qəbri qazır, sümükləri bir sandığa yığıb özü ilə Qaçağana gətirir. İllərlə heç kəsə bununla bağlı heç bir şey demir. 1958-ci ildə oğlu Ənvər vəfat edəndə süfrə üçün qənd axtararkən Ağacanın sümüklərini tapırlar. Ona görə də Ağacanın ikinci dəfni Ənvərlə bir gündə oldu. O, el adətilə müqəddəs torpağa tapşırıldı. Ağacanın sümükləri indi sədaqətli həyat yoldaşı Zəhra ilə bir başdaşı altında, Qaçağan kəndinin qəbirstanlığında uyuyur. Ruhları şad olsun!
Bir cavab yazın